Blog

Gebelikte 13. hafta, hamileliğin yaklaşık 3. ayının son haftasına denk gelir. Doktorlar genellikle gebeliği haftalarla takip eder; 13 hafta tamamlanmış hamilelik yaklaşık 3 aylık hamilelik anlamına gelir. Gebelikten sonra 13 hafta ve 4 günün üzerinde 4. aya yani ikinci trimesterin başlangıcına girilir. Bu dönemde hamilelik genellikle gebelik testi (kanda β‑hCG ölçümü) ve ultrasonla doğrulanmış olur; kanda β‑hCG 25 mIU/mL üzerinde ise gebeliğin kesinleştiği kabul edilir. Ayrıca 13. haftada doktor muayenesinde, önceki haftalara göre anne adayının kalp atışı dinlenebilir ve ilk tarama testleri yapılabilir (NT ölçümü, ikili tarama testi gibi).

Bebekte Neler Oluyor?

Bebeğin gelişimi bu haftada çok hızlıdır. 13. haftada bebek yaklaşık 7–8 cm boyunda ve 22–25 gram ağırlığındadır (yetişkin bir limon büyüklüğünde). Bebek artık mini bir insan görünümü kazanmaya başlamıştır: baş-gövde oranı daha dengelidir (başı vücudunun yaklaşık üçte biri büyüklüğündedir) ve yüz hatları belirginleşir. İnce, yumuşak tüyler (lanugo) cildini örtmeye başlamıştır. Organların büyük çoğunluğu artık şekillenmiş ve çalışmaya başlamıştır: karaciğer kan hücreleri üretir, pankreas insülin salgılamaya başlar, böbrekler aktifleşmiş ve bebek idrar yapıp amniyon sıvısına atmaktadır. Bu döngüde bebeğin yuttuğu amniyon sıvısının atıkları göbek kordonu aracılığıyla anneye taşınır. Tüm ana organ sistemleri kurulmuştur; sindirim, dolaşım ve sinir sistemi gelişmeye devam eder. Bebeğin kalp atış hızı bu haftada yaklaşık dakikada 120–160 arasıdır. Üst solunum yolları ve ses telleri de gelişmektedir.

Bebek artık aktif hareket eder: ultrason görüntülerinde kol, bacaklarını oynatabilir, tekmeleyebilir; bazen elini ağzına götürüp başparmağını emdiği görülebilir. Bu refleksler yutma ve emme refleklerini geliştirir. Hareketleri 4 boyutlu ultrasonla da gözlenebilir. Ancak anne henüz bu hareketleri hissetmez (çoğunlukla 17–20 haftalar civarı ilk hareketler hissedilir). Bebeğin cinsel organları dışarıdan ayırt edilemese de içsel olarak (yumurtalıklar/testisler) gelişmiştir. 13. haftada bebek tüm diş tomurcuklarına sahiptir ve ilerleyen haftalarda süt dişleri oluşacaktır.

Annede Neler Oluyor?

13. haftada rahim hızla büyür ve pelvis kemiklerinin üstüne çıkar; bu nedenle karın hafif belirginleşmeye başlar. Dışarıdan bakıldığında göbek henüz çok belli olmasa da rahim her geçen gün genişler. Göğüslerde büyüme ve dolgunluk sürer; süt kanalları hızla gelişir, hamilelerin bir kısmında kolostrum denen ilk süt üretimi başlar. Artan hormonlar ve kan hacmi özellikle cilt ve saç üzerinde değişikliklere neden olur: yüzde ya da boyunda koyu lekelenmeler (gebelik maskesi, melazma) görülebilir, cilt yağlanabilir, saçlar kalınlaşabilir. Pelvik bölgeye giden kan miktarının artmasıyla bazı kadınlarda libido (cinsel istek) artışı olabilir; diğer yandan bulantı, yorgunluk veya kendini iyi hissetmeme libido kaybına yol açabilir. Vajinal akıntı (lezyon) doğal olarak artar; östrojen artışıyla vajinal akıntılar beyaz ve kokusuz şekilde devam eder.

Kaslarda ve ligamentlerdeki gevşeme sebebiyle kasık ve karın bölgelerinde hafif ağrılar görülebilir. Yuvarlak bağ ağrısı adı verilen yan karın/kasık ağrıları yaygındır. Bu haftada da diş etlerinde kanama veya hassasiyet devam edebilir; iyi ağız hijyeni ağrıları azaltabilir. Diğer yandan, bulantı (mide bulantısı) genelde bu dönemde hafiflemeye başlar. Pek çok anne adayı 13. haftada artık sabah bulantısının sona erdiğini veya azaldığını fark eder. Bu sayede enerji seviyesi yükselir; halsizlik ve uyku ihtiyacı azalırken, ikinci trimesterde daha dinç hissedilir. Ancak bazı kadında bulantı 13. haftada da devam edebilir. Kısacası, hamileliğin bu dönemine geçişle çoğu kadın kendini “daha iyi” hisseder ve ilk üç aylık dönemin yorgunluğu geride kalır.

Gebelik Belirtileri ve Semptomlar

13. haftada ortaya çıkan belirtiler bir önceki haftalara benzer: Göğüslerde hassasiyet hâlâ devam edebilir. Şişkinlik, kabızlık ve mide yanması gibi sindirim yakınmaları sürebilir. Ayrıca hormon değişimleri nedeniyle baş ağrısı, burun kanaması, diş eti kanaması, koyu lekelenmeler ve ciltte yağlanma görülebilir. Özellikle kan hacmindeki artış burun kanamalarını kolaylaştırır. Bacak krampları, ellerde-ayaklarda şişlik gibi dolaşım değişiklikleri de bu dönemde ortaya çıkabilir.

Kasık ve karın bölgesinde hafif “sancılar” ya da ağrıların hissedilmesi normaldir; bunlar genellikle rahim büyümesine bağlı ligament gerilmeleridir. Bu kasık ağrıları kısa süreli ve hafif olmalıdır; şiddetli veya uzun süren ağrı hissedilirse doktora danışılmalıdır. Herhangi bir kanama veya yoğun lekelenme anne adayı için önemli bir uyarıdır. Nadiren cinsel ilişki sonrasında hafif lekelenme görülebilir; bu, serviksin hassaslaşmasından kaynaklanabilir ve genellikle zararsızdır. Ancak yoğun ve sürekli bir kanama durumunda tıbbi yardım alınmalıdır. 13. haftada beyaz vajinal akıntı miktarı artabilir, bu genellikle normaldir. Fakat yeşil, kahverengi gibi renkli veya kötü kokulu akıntılarda enfeksiyon düşünülmeli, doktorla görüşülmelidir.

Ultrason ve Görüntüleme

13. haftada ultrasonografide bebek oldukça net izlenir. Ultrasonla bebeğin başı, gövdesi, kolları ve bacakları rahatça görülebilir; boyu neredeyse bir bezelye tanesi kadardır. 4 boyutlu (3D/4D) ultrasonlarla bebeğin yüz ifadesi ve hareketleri detaylı gözlenebilir. Dönemsel kontrol ultrasonlarında bebeğin pozisyonuna göre cinsiyet tahmini yapılabilir; ancak 13 haftada cinsiyet organları tam gelişmediği için doğruluğu düşüktür. Uzmanlar genellikle cinsiyet için 16–20. haftaları beklemeyi önerir. (Bununla birlikte, 10. haftadan sonra koldan bakılan hücresiz DNA testi ile %99’e varan doğrulukta cinsiyet belirlenebilir.)

İlk ultrason muayenesinde (genellikle 11–14. haftalar arası) ense kalınlığı (NT) ölçümü ve ikili tarama testi yapılır. Bu sayede Down sendromu vb. kromozomal anomaliler için bir risk skoru hesaplanır. 13. haftada bebekten alınan verilerle NT değeri yaklaşık 2–3 mm civarında olmalıdır. Doktorunuz gerekirse bu dönemde ikili tarama testini (PAPP-A ve serbest β-hCG ölçümü) veya NIPT’yi (fetal hücresiz DNA testi) isteyebilir.

Gebelik kesesi (yolk sac/gestasyonel kesesi) erken gebelik işaretidir ve 13. haftada artık ön planda değildir. Aslında bebeği çevreleyen yumurta kesesi (vitellüs kesesi) 13. haftada tamamen kaybolmuştur. Bu nedenle ultrason görüntüsünde artık “keseden çok bebek” dikkat çeker. Bebeğin kalp atışı bu hafta Doppler cihazla rahatlıkla duyulabilir; gebelik kesin olarak teyit edilebilir.

Beta-hCG Değeri

Gebeliğin doğrulanmasında β-hCG testi sık kullanılır. Sağlıklı gebe olmayan kadınlarda β-hCG düzeyi 5 mIU/mL’nin altındadır; 5–25 mIU/mL arası şüpheli; 25 mIU/mL ve üzeri ise gebeliği doğrular. 13. gebelik haftasında β-hCG seviyesi çok yüksektir: kaynaklara göre 13–16. haftalarda normal β-hCG aralığı yaklaşık 13.300–254.000 mIU/mL’dir. HCG seviyesi bu haftalarda genellikle en yüksek düzeydedir ve ilerleyen haftalarda yavaş yavaş düşmeye başlar.

Düşük (Kürtaj) Riski ve Hukuksal Durum

Gebeliğin ilk trimesteri (0–12 hafta) düşüğün en sık görüldüğü dönemdir. Araştırmalara göre düşüklerin %80’den fazlası 13. haftaya kadar gerçekleşir; 13. haftadan sonra düşme olasılığı belirgin şekilde azalır. Dolayısıyla 13. hafta sonunda anne adayları genel olarak düşük riskinin azalmaya başladığı bir sürece girer. Ancak gebelik boyunca ani kanama ya da şiddetli sancı oluştuğunda mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Türkiye’de kürtaj için yasal süre 10 hafta ile sınırlıdır. 13. haftada isteğe bağlı kürtaj genel olarak mümkün değildir. Ancak anne sağlığını tehdit eden ciddi durumlarda veya bebekte yaşam şansı olmayan ağır anomaliler saptandığında uzman hekim onayı ile gebeliğin sonlandırılması mümkün olabilir. Yasal sürenin üzerinde, annenin yaşamını tehlikeye sokan veya ağır malformasyon gibi tıbbi zorunluluk halleri dışındaki isteğe bağlı kürtajlar yasalarca yasaktır.

Gebelikte Cinsellik

Gebeliğin 13. haftasında cinsel ilişki genellikle güvenlidir. Doktorunuz aksi bir durum (ör. erken doğum riski, plasenta previa vb.) belirtmediyse, cinselliğe devam edilebilir. Bazı anne adaylarında 13. haftada artan kan hacmi ve hormonal değişiklikler nedeniyle libido yükselebilir, bu normaldir. Ancak fiziksel konfor seviyenize göre davranın; yorgun veya rahatsız hissediyorsanız dinlenmeyi tercih edebilirsiniz. Cinsel ilişki sırasında nadiren hafif lekelenme görülebilir; bu genellikle zararsız bir durumdur. Fakat yoğun kanama, kramp veya ağrı varsa cinsel ilişkiden kaçınıp doktora danışılmalıdır. Özetle, doktorunuz özel bir kısıtlama koymadığı sürece cinsel birliktelik doğrudan tehlikeli değildir.

Nelere Dikkat Etmeli? (Öneriler)

13. hafta ve sonrasında anne adayı şu konulara dikkat etmelidir:

• Beslenme: Dengeli ve yeterli beslenin. Günde fazla yemekten kaçının; genellikle ek 300 kalori yeterlidir. Protein, süt ürünleri, sebze ve meyve ağırlıklı bir beslenme ile demir, kalsiyum, folik asit gibi gerekli besinleri alın. Demir tabletlerini (doktor önerdiyse) düzenli alın, çok su için. Muz gibi magnezyum kaynaklı besinler krampları hafifletebilir. Bol lifli gıdalar kabızlığı önlemeye yardımcı olur. Aşırı kilo alımından sakının; önerilen kiloya uygun kilo artışı için haftalık ~450 gr altında kalmaya çalışın.
• Vitamin ve Takviyeler: Folik asit ve varsa hekiminizin önerdiği diğer vitaminleri kullanmaya devam edin. Kış aylarında (Ekim–Mart) veya yeterince güneş alınamayan dönemde D vitamini takviyesi (günde ~10 µg) önerilir. İlave folik asit almanız hamileliğin erken döneminde (bebeğin nöral tüpü oluşurken) önemlidir.
• Sıvı Tüketimi: Bol sıvı alın (günde 8-10 bardak su). Yeterli sıvı, hem kabızlığı hem sık görülen idrar yolu enfeksiyonlarını azaltır.
• Hijyen ve Enfeksiyon: El hijyenine dikkat edin. Çiçek hastalığı veya rubella gibi enfeksiyonlara karşı çevrenizdekiler hasta ise uzak durun veya sağlık kuruluşuna danışın. Eğer evde kedi varsa kumunun temizliğini başkasına yaptırın; kedi dışkısında bulunan Toxoplasma gondii parazitinden korunmak için pişmemiş et, salamura et ve pastörize edilmemiş peynirden kaçının.
• Tütün, Alkol ve Kafein: Sigara, alkol kullanımı kesinlikle bırakılmalıdır. 13. haftada hâlâ sigara içiliyorsa hemen bırakılmalı; içilen her sigara bebeğe giden oksijeni azaltır. Alkolsüz ve kafeinsiz (çok az çay/kahve) bir döneme geçin.
• Egzersiz: Hafif-orta tempolu egzersizler yapmaya devam edin (haftada 150 dakika hedefleyin). Yürüyüş, yüzme veya yoga gibi aktiviteler kan dolaşımını iyileştirir, sırt ve pelvis kaslarını güçlendirir. Pelvik taban egzersizleri (Kegel) idrar kaçırmayı önleyici etki yapabilir. Herhangi bir spora başlarken doktorunuza danışın.
• Diş ve Sağlık Kontrolleri: Hamilelikte diş eti kanamaları sık görülür. Yumuşak diş fırçası ile nazikçe günde 2 kez dişlerinizi fırçalayın, florürsüz diş macunu tercih edin. Düzenli dental kontrole gitmek (diş taşı temizliği gibi) güvenlidir. Doktor kontrollerinizi aksatmayın.
• Doktor Kontrolleri: Bu haftada rutin prenatal muayene planlanır. Doktor tansiyon, kilo ve idrar testleri yapar; bebek ultrasonla izlenir. Gebelik yaşı, risk faktörleri ve aile öyküsüne göre 11-14 haftalar arasındaki “ikili tarama” veya NIPT (fetal DNA testi) yapılması önerilebilir.
• Antenatal Eğitim: Doğuma hazırlık (hamilelik okulu) kursları ile pelvik egzersiz programları bu dönemde planlanabilir. Hamilelikte karın dışarıdan şimdilik çok belirgin olmasa da, bu tür kurslar anne adayını bilgilendirir ve doğum korkusunu azaltır. İhmal etmeyin.
• Çalışma Hayatı: İşyerinizde ağır fiziksel uğraştan ve toksik kimyasallardan (boya, akrilik toz, benzin buharı vb.) kaçının. Gerekirse işyeri risk değerlendirmesi isteyin. Hamile kadınlara uygun iş koşulları sağlanmalıdır.

Özetle, 13. haftada dengeli beslenme, doğru takviyeler, yeterli dinlenme ve doktor önerilerine uymak önemlidir. Unutmayın, her gebelik farklıdır; şüpheli veya şiddetli bir belirti gördüğünüzde derhal sağlık kuruluşuna başvurun.