Blog

Gebeliğin 20. haftası, hamileliğin yaklaşık ortasına denk gelen ve anne ile bebeğin pek çok önemli gelişme ve değişim yaşadığı bir dönemdir. Bu hafta itibarıyla gebelik yaklaşık 4,5 aylık olmuş (20 hafta – 2 hafta = 18 hafta, yani 4,5 aylık gebelik). Bu dönemde anne adayı ve bebek için yapılacak rutin kontrolde detaylı bir ultrason (iki düzeyli malformasyon taraması) uygulanır.

20. Hafta Kaç Aylık Eder?

20 haftalık gebelik, son adet tarihine göre hesaplandığında yaklaşık 4,5 aylık gebelik anlamına gelir. Bu hesaba göre 20. hafta, gebeliğin yarılanma noktasıdır. Bebek, baş-popo uzunluğu yaklaşık 15–21 cm ve ağırlığı 250–300 gram civarında olup hızla büyümektedir. Örneğin Memorial Sağlık Grubu’na göre 20 haftalık hamilelikte bebeğin ortalama ağırlığı ~350 gram ve boyu ~21 cm’dir. Bu dönemde bebek bir muz büyüklüğündedir ve hareketleri anne karnında belirginleşir.

Bebekte Neler Oluyor?

Bebeğin organ ve duyuları bu haftada da hızla olgunlaşır. Sinir sistemi gelişimini sürdürecek, beyin korteksi belirginleşecektir. Dolaşım sisteminde kalp büyük bir hızla kan pompalamaya devam eder. Fetal kalp atım hızı dakikada yaklaşık 120–160 atım arasında olup ultrason ve Doppler ile rahatça dinlenebilir. Solunum sisteminde, bebek akciğerleri hava solumaya hazır halde gelişir; ancak dış hava solumaya başlamadan önce amniyotik sıvı içinde akciğerler çalışmaya devam eder.

Bebeğin duyu organları gelişmiştir. Tat ve koku sinir uçları aktifleşir; bebek anne karnındaki amniyotik sıvıdaki tat ve kokuları ayırt edebilir. Göz kapakları kapanmış, ışığa tepki verebilir; kulaklar gelişimini tamamlamak üzeredir. Deri altındaki ince tüy (lanugo) ürer, bebeğin cildi vernix caseosa adı verilen kremamsı maddeyle kaplanır. Saç, kaş ve kirpikler belirginleşmiştir. Tırnaklar tamamen uzamış durumdadır.

Bebeğin hareketleri bu haftada çok fazladır. Anne adayları genellikle 18–20. haftalarda ilk gebelik hareketlerini (tekme, kıvrılma) hisseder. 20. haftada bebeğin kolları ve bacakları aktif olarak oynar; bazen ultrason görüntüsünden ellerini yutarken veya hızlı dönerken görmek mümkündür. Bebeğin cinsiyeti ultrason görüntüsünde bu dönemde belirginleşebilir, bebeğin genital organlarına bakarak cinsiyet tahmini yapılabilir. (Bazı durumlarda cinsiyet kesinliği bebeğin pozisyonuna bağlıdır.)

Annedeki Değişiklikler ve Belirtiler

20 haftalık gebelikte anne adayının vücudunda belirgin değişiklikler görülür. Rahim hızla büyür ve rahim fundusu (rahim tepesi) göbek hizasına kadar yükselir. Karın öne çıkmaya, bel omurga şekli değişmeye başlar. Bu döneme gelindiğinde çoğu anne adayı yaklaşık 5–7 kg kadar kilo almıştır. Vücutta ödem, hafif şişlik ve varis oluşumu görülebilir.

20 haftada sık rastlanan belirtiler şunlardır:

• Mide yanması (reflü): Büyüyen rahim mideye baskı yapar, progesteron etkisiyle alt özofagus sfinkteri gevşer ve mide içeriği yemek borusuna kaçıp yanma hissi yaratabilir. Yemeği yavaş, küçük lokmalarla yemek ve gece yastık yüksekliğini artırmak rahatsızlığı azaltabilir.
• Nefes darlığı ve yorgunluk: Karındaki organlar yukarı itildiğinden, akciğerlerin hacmi hafif azalabilir. Anne normalden daha hızlı veya derin nefes alıyormuş gibi hissedebilir. Yorgunluk ve halsizlik hissi de bu dönemde sıktır.
• Sık idrara çıkma: Büyüyen rahim mesaneye baskı yapmaya devam eder, az miktarda idrar yapıldığında bile tuvalet ihtiyacı doğurabilir. Bol su tüketmek ve üzüntü yaşanmayan sık aralarla tuvalete gitmek önerilir.
• İdrar yolu enfeksiyonları (İYE): Mesanenin baskılanması ve hormonel etkilerle İYE riski artabilir; idrar yaparken yanma, kanama veya sıkışma varsa hekime başvurun. Özellikle hamilelikte sık idrara gitme halinde idrar tahlili önerilir.
• Cilt lekelenmeleri (melasma): Yüz ve göbek çevresinde gebelik maskesi denilen koyu lekeler çıkabilir; hormonların etkisiyle ciltte pigment artar. Doğum sonrası yavaş yavaş azalması beklenir.
• Çatlaklar: Göğüs, karın ve kalça derisi hızla gerildiği için çatlaklar oluşabilir. Nemlendirici kremlerle önlem alınabilir, tamamen önlenmesi garanti değildir.
• Sırt ve bel ağrısı: Bel omurgasının öne eğilmesi ve artan ağırlık merkezinin değişmesi bel kaslarında ağrıya yol açar. Doğru oturma, gebelik bandı veya ortez kullanımını içeren destekleyici tedaviler gerekebilir.
• Hemoroid ve kabızlık: Artan basınçla toplardamarlar genişler; kabızlık ve buna bağlı anal bölgede ağrı veya kanama görülebilir. Lifli beslenme ve bol su kabızlığı azaltmaya yardımcı olur.

Bu haftada kasık ağrıları olabilir. Rahmi karın içinde tutan ligamentler gerildiği için özellikle ani harekette kasıklarda batma şeklinde bir ağrı hissedilebilir. İkinci trimesterde (yaklaşık 14–27. haftalar arası) böyle kasık ağrıları (round ligament pain) normal kabul edilir. Dinlenmek, ani hareketlerden kaçınmak ağrıyı hafifletir. Anne adaylarının hormon değişimleri nedeniyle duygusal dalgalanmaları ve uyku düzenindeki değişiklikleri de olabilir.

Tarama ve Testler

20. haftada yapılan detaylı ultrason (anomaly scan) ile fetüsün tüm organları ayrıntılı incelenirnhs.uk. Beyin, omurga, kalp odacıkları, böbrekler, mide-bağırsak ve diğer organlar sistematik olarak değerlendirilir. 11 farklı konjenital anomalinin (spina bifida, kalp defekti, anensefali vb.) taraması bu ultrasonla yapılırnhs.uk. Aynı seansta plasenta yerleşimi (normal mi, altta mı), amniyotik sıvı miktarı ve koryonik villüs (göbek kordonu) görüntülenir. Fetüsün kalp atımı dakikada ~120–160 atım olarak kayıt edilir. 20. haftada bebek cinsiyetini saptamak genelde mümkündür; fetus uygun pozisyonda ise ultrasonla erkek/dişi organları görülebilir.

Gebelik kesesi ultrasonla genellikle 5–6 haftalarda görüldüğü için, 20. haftada fetüs çok büyümüştür; ekranda ayrı bir keseden ziyade bebek, plasenta ve sıvı izlenir. Yine de plasentanın bir kısmını veya tam olarak rahim ağzını örtecek şekilde yerleşimi kontrol edilir. Bu haftada önerilen diğer tarama testlerinden biri kan tahlilidir; gerekirse kan sayımı, şeker taraması (genellikle 24–28. haftalarda yapılır) ve gerekli vitamin- mineral düzeyleri ölçülür. Eğer tetanoz aşısı yapılmamışsa, şimdi bir doz tetanoz toksoid enjeksiyonu düşünülür. Ayrıca, gebelik sırasında önerilen diğer aşılar (COVID-19 dahil) uygulanabilir.

Beta HCG Değeri

Bu haftada Beta HCG hormon düzeyi gebelik boyunca en yüksek olduğu ilk trimesterin bitiminden sonra hızla düşmeye başlar. İkinci trimester (17–24. haftalar) için referans değerler yaklaşık 4.060–165.400 mIU/mL aralığındadır. Bu aralıkta olmak normal kabul edilir. Unutulmamalıdır ki 20. haftada Beta HCG düşerken hâlâ doğum yaklaştıkça artabilecek diğer hormonlar (östrojen, progesteron) baskındır; HCG tek başına değerlendirilmez.

Kürtaj (Gebelik Sonlandırma)

20. haftada isteğe bağlı gebelik sonlandırma çoğu ülkede yasal sınırın ötesindedir. Bu dönemde yapılacak kürtaj işlemleri genellikle ikincil trimester protokollerine uygun olarak, uzman merkezlerde gerçekleşir. Örneğin ABD’de UCSF Sağlık Grubu, 15–23 haftalar arasında gebeliğin D&E (dilatasyon ve küretaj) yöntemiyle sonlandırılabileceğini belirtir. Ancak çoğu ülkede 20. haftayı aşan gebelik sonlandırılması yasal olarak sınırlandırılmıştır; zorunlu durumlar (anne hayatı tehlikesi, bebekte yaşaması mümkün olmayan ciddi anomaliler vb.) dışında planlı kürtaja izin verilmez. 20. haftayı geçmiş gebeliklerde sonlandırma ancak çok özel koşullarda (denetimli tıbbi ortamda) yapılabilir. Bu işlemde rahim ağzı önceden ilaçla veya lamineria ile yumuşatılır, ardından vakum ve cerrahi aletlerle rahim içeriği boşaltılır. İkinci trimester D&E prosedürü kanama, enfeksiyon ve rahim zedelenmesi gibi riskler taşır. Dolayısıyla 20. haftada kürtaj çok sınırlı durumlarda ve deneyimli bir ekipte gerçekleştirilmelidir.

Anne İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bu dönemde anne adayının yaşam tarzında bazı önlemler önem kazanır. Aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:

• Ağır kaldırmamak ve zorlamamak: Kesinlikle ağır yük taşımaktan ve ani kaldırma-çekme hareketlerinden kaçının. Ev işlerinde mümkünse uzanarak veya diz çökerek çalışın.
• Beslenme: Karbonhidrat ve tuz alımını sınırlayın; protein, sağlıklı yağ ve sebze-meyve bakımından zengin, dengeli beslenmeye özen gösterin. Aşırı kilo alımından kaçının. Bol su içmek vücuttaki ödemleri azaltır.
• Rahat giysiler giymek: Dar ve sıkı giysiler yerine elastik ve destekli gebelik kıyafetleri tercih edin. Dar iç çamaşırı veya pantolon kan dolaşımını zorlayabilir.
• Düzenli hafif egzersiz: Doktorunuza danışarak yürüyüş, yüzme veya gebelik yogası gibi hafif egzersizler yapın. Kas ve sırt kaslarını güçlendirmek kan dolaşımını artırır ve ağrıları hafifletir.
• Uzun yolculuklardan kaçınmak: 3 saati geçen yolculuklarda sık sık mola verin ve hareket edin; kan dolaşımı için basit bacak esnetme hareketleri yapın.
• Yeterli uyku ve dinlenme: Özellikle geceleri sol yana yatmak ve bacaklar altına yastık koymak rahat bir pozisyon sağlayabilir. Yorgun hissettiğinizde dinlenin.
• Bebeğin hareketlerini takip etme: Anne adayları günde belirli aralıklarla (örneğin sabah-akşam) bebeğin hareketlerini saymalıdır. Normalden çok az hareket hissedilirse hemen doktora bilgi verin.
• Hijyen ve enfeksiyon önlemleri: Elleri sık yıkayın, bol su için. Tuvalet sonrası hijyene dikkat edin (kabızlığı önlemek için lifli gıdalar tüketin). İdrar yolu enfeksiyonu riskine karşı sık aralıklı tuvalete gitmek faydalıdır.
• Sigara, alkol ve benzeri maddelerden kaçınma: Gebeliğin bu döneminde her türlü toksik maddeden (sigara, alkol, uyuşturucu vb.) uzak durmalısınız; bunlar bebek için ciddi risk oluşturur.

Cinsellik ve Gebelik

Uzmanlara göre normal ve komplikasyonsuz bir gebelikte cinsel ilişki güvenlidir ve bebeğe zarar vermeznhs.uk. Cinsel birleşme veya orgazm rahim kasılmalarını (Braxton-Hicks) tetikleyebilir ancak bunlar erken doğum belirtisi değildirnhs.uk. Bununla birlikte vajinal kanama, amniyon sıvısı kaçağı veya plasenta previa (altta yerleşik plasenta) gibi komplikasyonlar varsa cinsel ilişkiye ara verilmesi önerilirnhs.uk. Dolayısıyla normal koşullarda seks güvenli kabul edilirken doktorunuz farklı bir durum belirtmedikçe gebelikte cinsel yaşam devam edebilir.

Sağlık Kontrolleri ve Doktor Önerileri

Gebeliğinizin 20. haftasında ve sonrasında yapmanız gereken muayene ve tetkikler şunlardır:

• Detaylı Ultrason Randevusu: 20. hafta civarında doktorunuza detaylı ultrason taraması için başvurunnhs.uk. Bu taramada tüm organlar incelenip sonuçlar doktorla konuşulur.
• Rutin Kan Tahlilleri: Demir, şeker yükleme testi (genellikle 24–28. haftalarda), karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri, idrar tahlili gibi rutin kontroller devam eder.
• Aşılar: Daha önce yapılmadıysa tetanoz aşısı (20–24. haftalar arasında 1. doz) ve uygun ise grip/COVID-19 aşısı tavsiye edilir.
• Düzenli Muayene: Her 4 haftada bir kan basıncı, kilo takibi ve bebeğin kalp atışı dinlemesi yapılır. Doktorunuz fetal kalp atışını Doppler veya steteskopla dinler (kalp hızı normalde 120–160 arasıdır).
• Bebek Hareketleri: Düzenli hareket sayımı yapılır. Normalden belirgin bir azalma, özellikle 28–32. haftalarda takibe başvurunuz.
• Jinekolojik Öneriler: Vajinal akıntı, kanama, şiddetli karın ağrısı gibi şikayetler mutlaka doktora bildirilmelidir.

Hamileliğinizin bu haftasıyla ilgili kaygı ve sorularınızı doktorunuza danışarak giderin. Planlı gebelik kontrollerine devam ederek anne ve bebeğin sağlığını en iyi şekilde izleyin.