Blog

Hamileliğin 23. haftası, yaklaşık 5,5 aylık gebeliğe (5. ayın ortasına) karşılık gelir. Bu dönemde rahim giderek büyümüş, karın belirginleşmiştir. Bebek yaklaşık 28–32 cm uzunluğunda ve 500 civarı gram ağırlığa ulaşmıştır. Yani neredeyse bir greyfurt büyüklüğündedir. İkinci trimester’in sonlarına yaklaşıldığı için bebekte pek çok gelişme tamamlanmakta, anne adayları ise gebeliğe özgü çeşitli fiziksel ve duygusal değişiklikler yaşamaktadır.

Bu haftada anne adayları genellikle günlük aktivitelerine devam edebilir. Artan rahim hacmi nedeniyle eğilmek ya da kaldırma yapmak zorlaşsa da doktorların önerdiği şekilde orta şiddette egzersiz ve dinlenme, gebeliği rahatlatır. Beslenme düzeni artık yulaflı kahvaltı, posalı meyve, protein ve vitamin desteği içerir. Ayrıca düzenli su içmek, folik asit-demir takviyesi önemlidir.

Bebeğin Gelişimi ve Özellikleri

• Boyut ve ağırlık: Bebek 23. haftada yaklaşık 28–32 cm boyundadır ve ağırlığı ~500 gr civarındadır. Vücut yağ dokusu artmaya başlamıştır.
• Parmak izi ve deri: El ve ayak tabanlarında ince çizgiler belirir; ileride oluşacak parmak izlerinin temeli atılır. Deri kırışıklıdır ve ince saydam bir dokuya sahiptir.
• Solunum sistemi: Akciğerlerde hava keseciklerini kaplayan surfactant maddesi üretilmeye başlar. Bebek halen plasenta yoluyla solunum ve beslenme aldığı için akciğerleri tam işlevde değil, ancak solunum yapmaya hazırlık hareketleri (nadir nefes alma-yayılarak karın hareketi) gözlenebilir. Akciğerler doğuma kadar gelişmeye devam edecektir.
• Duyu organları: Kulakları ve işitme sistemi iyice gelişmiştir; bebek sesleri duyar ve anne sesi dahil yüksek seslere tepki vermeye başlar. Tat ve koku alma duyuları da gelişmeye devam etmektedir. Göz kapakları tamamen kapalıdır ve göz kasları, hızlı göz hareketleri (REM) yapar hale gelmiştir.
• Kas ve hareket: Sinir sistemi ve kaslar hızla olgunlaşır, bebek çevresindeki amniyon sıvısında aktif olarak hareket eder. Kollarını büküp uzatır, tekme atar ve döner. Harekete bağlı kasılmalar beynin gelişmesini destekler. Anne adayları bu dönemde genellikle bebek hareketlerini (tekme, kıpırdama) rahatlıkla hisseder. Hayatî (yaşama) sınır kabul edilen 24. haftaya sadece bir hafta kalmıştır, dolayısıyla erken doğum durumunda bebekler artık yoğun bakım desteğiyle hayatta kalma şansına sahiptir.
• Genel gelişim: Bebek vücudu ve organları şekillenmiş durumda olup, tırnaklar, saç ve kaşlar oluşmaya başlamıştır. Göğsünde minik emme kasları gelişir; bebek parmağını emebilir. Cilt altındaki yağ birikimi artmaktadır.

Tüm bu gelişmeler ultrason muayenesinde de izlenebilir. 20–22. haftalar civarında yapılan detaylı ultrason taramasında bebek anatomisi büyük ölçüde değerlendirilmiştir. 23. haftada ultrason cihazlarıyla bebeğin yüzü, elleri ayakları, kalp atışları ve amniyotik sıvı rahatlıkla görülebilir; kalp atım hızı genellikle 140–160 vuru/dakika arasındadır. Plasentanın yerleşimi, amniyon sıvısı miktarı ve bebeğin büyümesi kontrol edilir. Gebelik kesesi ise erken haftalarda görünen bir yapıdır; normalde transvajinal ultrason ile yaklaşık 4. haftanın ortalarında belirlenir. 23. haftada gebelik kesesi terimi kullanılmaz; bebek, amniyon kesesi içinde rahim içinde bulunur ve plasenta ile beslenir.

Annede Neler Değişir ve Belirtiler

• Karın ve ağırlık artışı: Rahim hızla büyür, 23. haftada fundus (rahim dibi) pubik kemiğin üzerinde yaklaşık 23 cm kadar yükseklikte olabilir (hafta sayısına yakın cm). Karın iyice belirginleşmiştir. Anne adayının toplam kilo alımı bu haftalarda 5–7 kg civarındadır. Karın büyümesi nedeniyle bel ve sırt ağrıları yaygınlaşır.
• Sindirim şikayetleri: İlk üç aylık dönemdeki bulantı ve kusma büyük oranda geçmiştir. Yerine mide yanması (heartburn), gaz, kabızlık ve hazımsızlık yakınmaları başlar. Bu semptomlar rahmin karın içindeki büyümesinden ve hormon düzeylerindeki değişimlerden kaynaklanır. Yemeği az az sık sık tüketmek, baharatlı gıdalardan kaçınmak ve bol su içmek önerilir.
• Rahim kasılmaları: Haftalık kontrol sırasında nadiren, genellikle sporadik, hafif rahim kasılmaları (Braxton Hicks kontraksiyonları) olabilir. Bu geçici kasılmalar, gerçek doğum sancısı değildir ve şiddetli değildir. Ancak düzenli ve ağrılı kasılmalar ortaya çıkarsa doktora haber verilmelidir.
• Ödem (şişlik): Ayak bilekleri, bacaklar, eller zaman zaman şişebilir. Bir miktar sıvı tutumu normal kabul edilir fakat ani ve aşırı şişlik tehlike işareti olabilir (preeklampsi riski). Eğer yüz veya el parmaklarında hızlı şişlik, el sıkamama gibi belirtiler olursa doktora başvurulmalıdır.
• Kan dolaşımı: Artan kan hacmi nedeniyle diş etleri kolay kanar; sık diş fırçalama ve ağız bakımı önemlidir. Ayrıca varis ve hemoroid gelişebilir. Ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma (sinir sıkışması) görülebilir.
• Cilt ve göğüs değişiklikleri: Göğüsler hızla büyür, areola (meme başı çevresi) koyulaşır; kolostrum olarak adlandırılan ilk süt sızıntıları görülebilir. Karın ortasında “linea nigra” denilen koyu renkli dikey bir çizgi belirginleşir. Ciltte gerilmeye bağlı çatlaklar (striae gravidarum) çıkabilir; nemlendirici kremler kullanılabilir. Tüm vücutta gebelik hormonlarının etkisiyle bir miktar lekelenme veya kahverengimsi akıntı normal karşılanır, fakat parlak kırmızı kanama olursa doktora bildirilmelidir.
• Uyku ve duygusal durum: İkinci trimester genelde enerji artışı ve ruhsal iyilik hali ile seyreder. Birçok anne adayı sabah bulantılarının geçmesiyle kendini daha iyi hisseder. Bununla birlikte karın büyümesi ve sıkışan iç organlar nedeniyle uyku düzeni bozulabilir, horlama artabilir ve sık idrara çıkma uykuyu bölebilir. Ruh hâlinde dalgalanmalar (duygusallık, enerji dalgalanması) görülebilir; normal endişelerle başa çıkmak için eş, aile veya bir hekimle konuşmak faydalı olur.

Ultrason ve Labaratuvar Değerlendirmeleri

Bu haftaya gelindiğinde 18-22. haftalarda yapılan detaylı ultrason scan’ı (ankara taraması) tamamlanmış olmalıdır. Gebelik ultrasonu ile bebeğin temel organları, kemik uzunlukları, kafa çevresi, kalp atım hızı, omurga, böbrekler, yüz yapısı ve cinsiyet kontrol edilir. 23. haftada ultrason genelde ek bir tarama için değil, tıbbi gerekçeler varsa veya doktorun önerisiyle yapılır. Ultrason sırasında bebek uyurken veya hareket halindeyken görüntülenebilir; güzel yüz ifadeleri, esneme, ellerini ağzına götürme gibi hareketler görülebilir.

Ayrıca bu dönemde doktor muayeneleri sıkı bir şekilde devam eder. Her kontrolde kan basıncı, anne kilosu ve fundus yüksekliği ölçülür. 20 haftadan sonra fundus yüksekliği (pubik kemikten rahim tepesine ölçülen mesafe) gebelik haftasına yaklaşık olarak karşılık gelir; örneğin 23. haftada fundus yaklaşık 23 cm civarında ölçülmelidir. Doppler cihazıyla bebeğin kalp atışı dinlenebilir; kalp hızı 140–160/dak aralığındadır.

Kan testleri olarak 24-28. haftalar arasında gestasyonel diyabet taraması için glukoz yükleme testi önerilir. Ayrıca tam kan sayımı (özellikle hemoglobin/hemotokrit) kontrolü yapılarak demir eksikliği (anemi) tespit edilmeli, gerekirse demir takviyesine devam edilmelidir. Olası Rh uygunsuzluğu için kan grubu ve indirekt Coombs testi yapılır. Tüm aşı takvimleri incelenir; bu dönemde anneye boğmaca (Tdap) ve grip aşısı yapılması önerilebilir (gebeliğin 2. trimesterinin sonu veya 3. trimestere denk gelen dönemlerde).

Beta HCG Hormonu

Beta-hCG hormonu (gebelik hormonu) gebeliğin erken haftalarında hızla artar, 8-11. haftalarda zirve yapar ve sonra yavaşça düşüp sabit seviyeye geriler. 23. haftada hCG düzeyi çok daha düşüktür. Genel bir rehbere göre 17–24 haftalık gebelikte hCG değeri yaklaşık 4.060–165.400 mIU/mL aralığındadır. Bu geniş aralığa rağmen, 23. haftada ölçülen hCG genellikle 1. trimester zirve değerlerinin çok altındadır. Uzun süreli hCG takibi yerine ultrason ve biyokimya taramaları daha güvenilir sonuç verir.

Gebelikte Cinsel Yaşam

Sağlıklı bir gebelikte cinsel ilişki genellikle güvenlidir. Amniyotik sıvı ve güçlü rahim kasları bebeği korur; cinsel birleşmenin bebeğe direkt zararı olmaz. Hamilelik hormonları cinsel istekte dalgalanmaya yol açabilir; bazı çiftler artırılmış isteğe sahip olabilir, bazısı ise düşük libido yaşayabilir. Önemli olan rahat ve konforlu pozisyonlar bulmaktır. Hafif masaj, öpüşme veya dokunma gibi başka yakınlık yöntemleri de kullanılabilir.

Ancak cinsel ilişkiden sonra hafif karın krampları veya lekelenme normal kabul edilebilir. Dikkat edilmesi gereken durumlar: Vajinal kanama varsa, suyun gelmesi (amniyon kesesi açılması) gibi durumlar olduğunda veya rahim ağzı erken açılma riski (cervical insufficiency) varsa cinsel ilişkiden kaçınılmalıdır. Ayrıca plasenta previa (plasentanın rahim ağzını örtmesi) teşhisi konulmuşsa doktor önerisiyle cinsel ilişki sınırlandırılır. Yeni bir partnerle korunmasız cinsel ilişkiden kaçınılmalı (ya da prezervatif kullanılmalı); zira cinsel yolla bulaşan hastalıklar gebelikte hem anne hem bebek sağlığını tehdit eder.

Gebeliğin Sonlandırılması (Kürtaj)

Ülkemizde yasal düzenlemelere göre hamilelik sonlandırma işlemleri kısıtlıdır. Türkiye’de gönüllü gebelik sonlandırma (kürtaj) ancak gebeliğin 10. haftasına kadar annenin talebiyle yapılabilir. Bu süreden sonra yasal olarak kürtaj uygulanamaz. 23. haftada kürtaj işlemi teknik olarak mümkün olsa da sağlık yasaları ve etik kurullar bu dönemde izinsiz gebeliğin sonlandırılmasına izin vermez. Çok nadiren annenin hayatını ciddi şekilde tehdit eden durumlarda veya bebeğin yaşaması mümkün olmayan ağır anomalilerde, eğitimli ekip ve etik onayı ile gebelik sonlandırılması gündeme gelebilir; ancak bu, yasal düzenlemeler gereği istisnai ve sıkı denetim altında bir karardır. Normal şartlarda 23. haftada gebeliğin sonlandırılması önerilmez.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bu dönemde anne adayının ve bebeğin sağlığı için bazı hususlara dikkat edilmelidir:

• Ani şişlik veya yüksek tansiyon: Eller, ayaklar ve yüz bölgesinde ani ve aşırı ödem gelişirse, özellikle birlikte şiddetli baş ağrısı ve görme bozukluğu (bu preeklampsi belirtileri olabilir) varsa hemen doktora başvurulmalıdır. Bu uyumsuzluk durumları hayati önem taşır.
• Yoğun vajinal kanama: Hafif lekelenme normal kabul edilirken, parlak kırmızı kanamayla birlikte ağrı veya kramp olması normal dışıdır. Böyle durumlarda derhal medikal yardım alınmalıdır. Gebelik kesesi dışı kanama riski (örneğin plasentanın ayrılması) olabileceği için kanamanın niteliği önemlidir.
• Şiddetli karın ağrısı: Tekrarlayan veya giderek artan kasılmalar, sırt veya alt karında keskin ağrılar hissedilirse doktora danışılmalıdır. Bunlar erken doğum ya da başka komplikasyon belirtisi olabilir.
• Bebeğin hareketlerindeki azalma: 23. haftada genelde bebek hareketleri hissedilir hale gelmiştir. Normal olan hareket sayısının bariz azalması durumunda hemen doktor bildirilmelidir. Bebeğin hareketini takip etmek, acil müdahale gerektiren durumu erken yakalamaya yardımcıdır.
• Beslenme ve yaşam tarzı: Dengeli beslenme ve yeterli sıvı alımı çok önemlidir. Protein, demir, kalsiyum ve folik asit içeren gıdalar tüketilmeli, kafein alımı sınırlanmalıdır. Sigara ve alkolden kesinlikle kaçınılmalıdır; bunlar bebeğe zarar verebilir. Günlük hafif egzersizler (yürüyüş, yüzme, gebelik yogası) önerilir, ancak çok yorucu aktivitelerden kaçınılmalıdır. Ayrıca uzun süre ayakta durmamak, ağır kaldırmamak yararlıdır.
• İlaç ve tamamlayıcılar: Doktor önerisi dışında ilaç alınmamalıdır. Gebelikte bitkisel çaylar bile dikkatle tüketilmelidir. Reçeteli demir ve kalsiyum takviyeleri düzenli kullanılmalıdır. Vitamin hapları doktor kontrolünde devam ettirilmelidir.
• Düzenli doktor kontrolleri: Tüm belirtiler ve test sonuçları düzenli olarak takip edilmelidir. Acil durumlar dışında her ay doktor randevularına gidilmeli, önerilen testler (kan sayımı, şeker yükleme, fetal kalp ultrasonu vb.) aksatılmamalıdır.