Blog

Anne sütü, bebeklerin ilk 6 ayında ihtiyaç duydukları tüm besinleri en uygun oranlarda sunar. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve UNICEF, yenidoğanların ilk 6 ay yalnızca anne sütüyle beslenmesini önermektedir. Emzirme dönemi boyunca anne sütü alan bebeklerin bağışıklığı güçlenir ve enfeksiyonlara karşı koruyuculuğu artar. Ancak annelerin işe dönmesi veya sağlık sorunları gibi nedenlerle bebekten uzak kaldığı dönemlerde süt sağılması ve depolanması gerekebilir. Bu durumda sütü sağdıktan sonra uygun koşullarda saklamak, sütteki antikor ve besin değerlerinin korunması açısından büyük önem taşır. Saklama aşamasında doğru yöntem ve ekipman kullanımı, süt içeriğindeki antikor, besin ve antioksidan kaybını en aza indirebilir. Aksi halde süt hızlıca bozulabilir veya bakteriyel üreme riski artabilir. Bu nedenle anne sütü, sağılmasından tüketimine dek her aşamada hijyenik koşullarda, öngörülen süre ve sıcaklıklarda muhafaza edilmelidir.

Süt Sağımı ve Hijyen

Süt sağımı öncesinde hijyen kurallarına uymak kritik öneme sahiptir. Sağım için hazırlık şu adımlarla yapılmalıdır:

• Ellerin yıkanması: Annenin elleri en az 20 saniye sabunlu suyla iyice yıkanmalıdır.
• Ekipman temizliği: Sağımda kullanılacak kap, pompa parçası ve yedek tüpler sıcak sabunlu suyla yıkanmalı, iyice durulanıp hava ile kurutulmalıdır. Mümkünse, her kullanımdan sonra bu ekipmanlar bulaşık makinesinde steril hale getirilebilir.

Bu önlemler, sağılan süte bulaşabilecek bakteri ve mantar riskini azaltır. Sağım yapıldıktan sonra süt bir an önce depolama kabına aktarılmalı ve soğutulmalıdır. Uygulanan bu hijyenik hazırlıklar, sütün kalitesini korumaya yardımcı olur. Prematüre veya hastane bakımı gören bebeklerde ise sağlık personelinin belirttiği ek kurallara uyulmalıdır.

Saklama Kapları ve Gereçleri

Sağılmış süt, gıda sınıfı ve sızdırmaz özellikte kaplarda saklanmalıdır. Uzun süreli saklama için cam kavanozlar veya sert kenarlı polipropilen (PP) plastik kaplar önerilir. Bu kapların sıkıca kapanan kapakları olmalı, üzerlerinde çatlak ya da zedelenme bulunmamalıdır. Cam kaplar besin maddelerine etki etmezken, plastik kullanıldığında BPA veya BPS içermeyen malzemeler tercih edilmelidir. Özellikle polipropilen plastik, anne sütü saklama poşetleri ve kaplarında sıkça kullanılır. Saklama kapları kullanılmadan önce sıcak sabunlu suyla yıkanıp iyice durulanmalı ve tercihen kaynatılarak sterilize edilmelidir. Kaplar doldurulurken kesinlikle tepeye kadar dolmamalıdır; donma sırasında süt genleşeceğinden üst kısımda yaklaşık 2,5 cm boşluk bırakılmalıdır.

Anne sütü torbaları (saklama poşetleri) kullanıldığında da özel olarak insan sütü için tasarlanmış, dondurucu dayanımlı olanlar tercih edilmelidir. Bebek maması torbaları ya da tek kullanımlık biberon astarları gibi ürünler yerine bu amaçla üretilen süt poşetleri kullanılmalıdır. Poşete süt doldurulurken üstteki hava boşaltılmalı ve yine 2,5 cm kadar boşluk bırakılmalıdır. Dondurucuya koyulan süt torbası sabit kalması için dik konumda veya destekleyici bir kaba yerleştirilebilir; örneğin torba küçük bir kaba oturtularak donması sağlanabilir.

Süt saklama kaplarının üzerine sağım tarihi ve saati yazılmalıdır. Aynı zamanda saklama kaplarının üzerine bebeğin adı, süt miktarı gibi ek bilgiler eklenmesi, özellikle toplu bakım ortamlarında karışıklığı önler. Süt miktarını küçük porsiyonlar halinde saklamak atığı azaltır. Genel olarak bir beslenme porsiyonu olarak 60–120 ml (2–4 ons) arası miktarlarda saklamak önerilir. Bebek beslenirken biberonun tamamlanmayan kısmı ek olarak verilebilir; kalan sütün atılmasını önlemek için küçük miktarlar tercih edilmelidir.

Saklama Süreleri ve Koşulları

• Oda Sıcaklığı (yakl. 25°C): Taze sağılmış anne sütü, oda sıcaklığında kısa süreli olarak saklanabilir. CDC’ye göre 25°C veya altındaki ortamda süt 4 saate kadar tazeliğini korur. ABM (Emzirme Tıbbı Akademisi) rehberinde çok temiz koşullarda bu sürenin 6-8 saate kadar uzayabileceği belirtilmiştir. Bu nedenle oda sıcaklığında süt mümkün olduğunca 3–4 saatten fazla bekletilmemelidir. Ortamın daha sıcak olduğu durumlarda (örneğin yaz aylarında 30°C üzeri) bekleme süresi daha da kısalır.
• Buzdolabı (+4°C): Yaklaşık +4°C’de çalışan buzdolabında süt daha uzun süre dayanır. CDC saklama tablosu, +4°C’de sütün 4 gün boyunca güvenle kullanılabileceğini belirtir. Çok hijyenik bir ortamda bu süre 5-8 güne kadar uzatılabilir. Türkiye’de genelde 72 saate kadar saklama önerilmektedir. Süt, sağımı takiben mümkün olan en kısa sürede buzdolabına konulmalıdır. Kaplar buzdolabının kapısına değil arka rafına yerleştirilmelidir; zira kapı rafları açılıp kapanırken sıcaklık değişimleri yaşanır. Dondurulmak üzere olmayan taze süt, uygun koşullarda bu süre içerisinde tazeliğini korur.
• Dondurucu (-18°C veya altı): Uzun süreli saklama için dondurucu kullanılır. CDC’ye göre -18°C’de süt 6 ay kadar ideal kalırken, 12 aya kadar saklamak kabul edilebilir kalite sunar. ABM rehberleri de benzer şekilde 6 ayı optimal, 12 ayı ise üst sınır olarak önerir. Sütü dondurmadan önce küçük porsiyonlara ayırmak (2–4 ons) israfı önler. Kaplara doldururken üstteki hava boşaltılmalı ve süt genişleyeceği için 1 inch (2,5 cm) boşluk bırakılmalıdır. Dondurucuya konan sütü saklama sırasında birinci giren ilk çıkar (FIFO) prensibine göre kullanmak kalitenin korunmasına yardımcı olur. Bir kez tamamen çözülmüş süt kesinlikle yeniden dondurulmamalıdır.

Bu saklama süreleri genel kılavuzlardır. Sonuçta sütün kalitesi; saklama süresi ve sıcaklığının yanı sıra hijyenik koşullara da bağlıdır. Özet olarak: Oda sıcaklığında en fazla 4 saat (çok temiz ortamda 6-8 saat), buzdolabında en fazla 4 gün (bazı kılavuzlarda 5-8 gün), dondurucuda ise ideal 6 ay (maksimum 12 ay) süt güvenle saklanabilir.

Sütün Çözülmesi ve Isıtılması

Donmuş anne sütü, beslenme anına uygun şekilde güvenli yöntemlerle çözülmelidir. En doğru yol, kapalı haldeki donmuş süt kabını buzdolabında bir gece boyunca bekleterek yavaşça çözmektir. Hızlı çözüm için, kapalı süt kabını ılık su dolu bir kaba oturtmak veya üzerine ılık su dökmek de kullanılabilir. Mikrodalga veya kaynar su kullanılmamalıdır; çünkü bu yöntemler sütteki besin değerlerinin ve bağışıklık faktörlerinin kaybolmasına yol açar, ayrıca aşırı ısıdan kaynaklanan sıcak noktalar bebeği yakabilir.

Çözülen süt mutlaka buzdolabında 24 saat içinde tüketilmelidir. Donmuş süt buzdolabında çözüldükten sonra oda sıcaklığına veya ılık su banyosu ile ısıtıldığında, 2 saatten fazla bekletilmemelidir. Bu süre aşılınca bakteri riski arttığından kalan süt artık atılmalıdır. Bir kez çözülen sütü yeniden dondurmak sağlıklı değildir, bu uygulamadan kaçınılmalıdır.

Isıtma gerekirse süt kapalı bir kapta ılık su banyosunda ısıtılabilir. Süt odanın birkaç derece üzerinde, sıcak değil, hafif ılık olmalıdır; bileğin iç kısmına birkaç damla damlatarak süt sıcaklığı kontrol edilebilir. Mikrodalga, ocak veya direkt ateş gibi yöntemlerle süt ısıtılmamalıdır. Sütü beslemek için kullanırken kapalı kap içerisinden nazikçe bir yuvarlama (çalkalama yerine) yapmak yağ karışımını eşitler; süt doğal olarak üstte krema tabakası yapıyorsa bu karıştırılarak homojen hale getirilmelidir.

Eğer bebek biberonun tamamını içemezse, kalan süt 2 saat içinde kullanıp bitirilmelidir; 2 saatten sonra artık güvenli kabul edilmez ve atılmalıdır. Bu yüzden bebek henüz açsa ek besleme yerine daha küçük porsiyonlar tercih etmek israfı önleyecektir.

Süt Kalitesi ve Güvenlik

Anne sütü uygun koşullarda saklandığında besin değeri büyük oranda korunur. İçerdiği protein, yağ, laktoz gibi temel bileşenler ve bağışıklık maddeleri (antikor, laktoferin, laktoperoksidaz vb.) doğru depolama ile bozulmadan korunabilir. Ancak saklama sırasında süt doğal değişikliklere uğrayabilir. Örneğin süt yağları üstte krema tabakası oluşturacak şekilde ayrışır; bu durum normaldir ve beslemeden önce kapağı hafifçe çalkalayarak karıştırılmalıdır. Bazen sağılmış veya çözdürülmüş süt tuhaf bir kokuya sahip olabilir – metallicimsi, sabunumsu veya bayat gibi. Bu, özellikle süt yağlarının lipaz enzimiyle yavaş parçalanmasından kaynaklanır ve bakteri kontaminasyonu anlamına gelmez. Uygun şekilde saklanmış süt, koku farklılığına rağmen çoğu bebek tarafından güvenle içilir.

Depolama süresi uzadıkça bazı vitamin ve antioksidan düzeylerinde azalma olabilir. Bu nedenle mümkün olduğunca taze süt tercih edilmelidir. Ancak ihtiyaç durumunda uygun koşullarda saklanmış süt, bebeğe değerli besin ve bağışıklık desteğini sağlayacaktır. Sonuç olarak, hijyenik ortamda sağılmasına ve uygun saklama kurallarına uyulmasına dikkat edildiği sürece anne sütü güvenle kullanılabilir.

Özel Durumlar ve İpuçları

Toplu bakım ortamlarında saklama ve kullanım için de öneriler bulunmaktadır. Anne sütü işyeri veya kreş gibi ortak buzdolaplarında saklanabilir; CDC ve ABD İş Sağlığı Kurumu, anne sütünü diğer vücut sıvılarından farklı olarak özel bir elleçleme gerektirmeyen bir gıda maddesi kabul eder. Acil durumlarda (örneğin elektrik kesintisi) sütü küçük bir soğutucu çantasına buz torbası ekleyerek taşımak, 24 saate kadar korunmasını sağlayabilir. En kısa sürede buzdolabı veya dondurucuya geri koymak önemlidir. Sütü soğutacak hiç ekipman yoksa kapalı süt kabını soğuk su dolu bir kaba batırmak da geçici bir çözümdür; bazı araştırmalar tropik iklimde bile bu yöntemle 9 saate kadar güvenli saklama olabileceğini göstermiştir.

Son olarak, prematüre bebekler veya yoğun bakım hastaları için hastane protokollerine uyulmalıdır. Bu bebekler için daha katı depolama sıcaklığı ve süreleri uygulanabilir. Genel olarak, aileler ihtiyaç durumunda iş dönüşünde veya okul öncesi dönemde süt sağarak düzenli beslenme sağlamaya devam edebilirler. Böylece anne sütü bebeğin en kıymetli besin kaynağı olarak değerlendirilmeye devam eder.

Kaynaklar

1. Dünya Sağlık Örgütü (WHO). Infant and young child feeding: Key facts (20 December 2023).
2. CDC (Centers for Disease Control and Prevention). Breast Milk Storage and Preparation. 16 May 2025.
3. Başkale H, Serçekuş P. Anne Sütünün Saklama Koşullarına Yönelik Güncel Bilgi ve Uygulamalar. DEU Hemşirelik Fak. Elektronik Dergisi. 2014;7(4):9-16. (Dergipark)
4. La Leche League International (Türkiye). İnsan Sütünün Saklanması.